دریاچه ارومیه را جامعه پیرامونی احیا میکند نه انتقال آب
تاریخ انتشار: ۳۱ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۵۲۷۰۱۴
عصر ایران- نشست تخصصی «دریاچه ارومیه، چشم ایران» با موضوع بررسی و آسیبشناسی آخرین وضعیت دریاچه ارومیه روز یکشنبه با حضور مهدی فصیحی هرندی کارشناس حکمرانی، سیاستگذاری و دیپلماسی آب، آرش میلانی عضو سابق شورای شهر تهران و کنشگر محیط زیست، احسان هوشمند کارشناس مسائل اجتماعی و اقوام و محسن موسوی خوانساری عضو هیئتمدیره انجمن آب و خاک پایدار ایران برگزار شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
دکتر مهدی فصیحی هرندی پژوهشگر حکمرانی و سیاستگذاری و دیپلماسی آب در این نشست با اشاره وضعیت کنونی دریاچه گفت: فاجعه قابل پیشبینی است؛ اگر علاجبخشیای برایش در نظر نگیریم. صحبت از اینکه دریاچه ارومیه در بحران است از نظر من دیگر بیمعنی است. علت اینکه ما الان در این شرایط هستیم این است که خیلی دیر متوجه شدیم که مسأله دریاچه ارومیه فقط و فقط و فقط بیآبی و خشکسالی نیست و خیلی دیر متوجه شدیم که مسأله دریاچه ارومیه باید مسأله جامعه پیرامونیاش باشد، نه صرفاً مسأله سیاسی و مسأله طرفداران محیطزیست.
برای همین بود که ستاد احیا شاید سالهای سال تلاش کرد با روشهای سازهای و آن تفکر سازهای که داشت با این تفکر که کمآبی اتفاق افتاده باید یک آبی به دریاچه تزریق بشود. پس ما شروع به پیادهسازیروشهایی که آب را به دریاچه برگردانیم کردیم. چند سال طول کشید. به این دلیل صاحب این مسأله را به طور واقعی بهش توجه نکردیم یعنی در خشکی دریاچه ارومیه مسأله جامعه پیرامونی نشده بود. کشاورزی برایش دریاچه ارومیه مسأله نبود و به این دلیل به این شرایط رسیدیم که هر چه بیشتر سعی میکردیم با حکمرانی دستوری از بالا به پایین و با ورود وزارت نیرو، عملاً با این رویکرد اشتباه، مسأله را حل کنیم که میدیدیم جواب نمیدهد.
انتقال آب راهکار احیا نیست
فصیحی با اشاره به طرح های انتقال آب به دریاچه اظهار داشت: الان تونل زاب بالاخره افتتاح شد. یعنی با همان روشی که دریاچه خشک شد الان میخواهیم یک جای دیگر را هم خشک کنیم. این اتفاق نیفتاد. چون سیکل طبیعی و اکولوژیک دریاچه به هم خورده. شروع این بیتوجهی و اشتباه رویکردی میشود گفت از آن جاده کلانتری بوده است.
وی ادامه داد: دریاچه ارومیه 14 تا تالاب اجتماعی دارد. آنهایی که با حوضه آشنا هستند میدانند که بخش عمده آن از عدم درک درست مسأله است که ما را به اینجا رساند؛ بخش اکوسیستم دریاچه. بخش عمده تغذیه دریاچه از تالابهای اقماری بود و عملاً خشکی دریاچه که از اواخر دهه 70 هشدارهایش جسته گریخته شروع شده بود به دلیل شروع خشکی این تالابهای اقماری اتفاق افتاد. کسانی که با منطقه آشنا هستند، سیران گلی، سلدوز، کشاورزی در آن منطقه از سیستم سنتیای که آب در آبراهها جاری بود انجام میگرفت ـ که تغذیه و سیکل طبیعی در آن در جریان بود ـ تبدیل شد به آبیاری به اصطلاح مدرن. حالا این هم از عجایب خلقت است که 80 سال پیش یک آبیاری اختراع شده، ما هنوز به آن آبیاری نوین میگوییم. در حقیقت کانالیزه شدن و اینکه آب از حوضه تالابها به جای اینکه در خاک در جریان باشد، در لوله رفته، این سیکل طبیعی دستکاری شده. پس آن شد بحث کشاورزی. به طور طبیعی وقتی این اتفاق افتاد ـ سیستمی که این نهرها دارند آب را هدر میدهند ـ عملاً تمام این انهار به مرور مسدود شدند. بنابراین اصلاً دریاچه ارومیه دیگر از هیچ آبی از تالابها نه از زیر زمین و نه از روی زمین تغذیه نمیشد. در حقیقت سیکل زیر زمین تغذیه دریاچه ارومیه مختل شد.
فصیحی با اشاره به مشکلات دریاچه هامون در سیستان افزود: الان ما در هیرمند مشکلمان با افغانستان سد مخزنی نیست افغانستان یک بند انحرافی به طول نامحدود زده که رودخانه را بند آورده، فقط آب منحرف میشود، هیچ حجمی آنجا نیست. فقط کافی است شما آب را منحرف کنید. بنابراین همه اینها در ترکیب با آن چاههای غیرمجاز و مجاز در نظر بگیرید. ما در حوضه دریاچه ارومیه حدود 80 هزار تا چاه داشتیم. از این 80 هزار تا تنها بین سی هزار تا سی و چند هزار تا مجاز است که همین چاههای مجاز هم سیلک دریاچه را به هم زده است.
عامل خشکی دریاچه ارومیه فنی است نه قومی
فصیحی با اشاره به مشکلات فنی در سرتاسر اقلیم کشور خاطرنشان کرد: عامل خشکی دریاچه ارومیه به زبان من مهندس ربطی به فارس و ترک و آذری و غیرآذری ندارد. عدد و رقم خیلی واضح با ما صحبت میکند و هیچ راهی غیر از اینکه ما حل مسأله دریاچه ارومیه را به صاحبان مسأله برگردانیم، نداریم. یعنی جامعه پیرامونی باید دغدغهاش خشکی دریاچه ارومیه بشود. حالا من اینجا بحث شهری را نکردم؛ توسعه تبریز شهرهایی که آنها آب شرب نیاز دارند.
این کارشناس سیاستگذاری آب افزود: از 83-84 یک طرحی در وزارت نیرو به نام تعادلبخشی در حال اجرا است که میلیاردها میلیارد برای این تعادلبخشی هزینه شده است. 15 پروژه در این طرح تعریف شده، یکی از آنها گشت و بازرسی منابع آب است که فرض بفرمایید که در همین تهران اگر شما یک چاهی در این پایین حفر کرده باشید امور آب در خیابان شهدای سازمان میآید یقهتان را میگیرد، میگوید روی آن کنتور بگذارید. اگر مجاز نباشد که به اصطلاح خودشان مسلوبالمنفعه میکنند. حالا هر چه بیشتر منسوبالمنفعه کردیم بیشتر چاه غیرمجاز بوده، بنابراین اینکه من عرض میکنم رویکردها اشتباه است به دلیل اینکه حکمرانی آب ما ساختارش یک ساختار دستوری کنترلی است. کاملاً کنترلی در منابع آب جواب نمیدهد. نمودار هست. ما هر چه بیشتر چاه مسلوبالمنفعه کردیم باز هم منابع آب ما بیشتر پایینتر رفته؛ خب این چه سیستمی است. هر چه بیشتر بودجه گذاشتیم بیشتر دچار کمبود شدیم.
بنابراین تا این رویکرد قانونهایش وجود دارد راه به جایی نمیبریم. تا بخواهیم انقدر دستورالعمل هست که روزانه دارد صادر میشود. روزانه دارند چالههای دستورالعملها را پر میکنند که راه فراری برایش نباشد ولی چون رویکرد حکمرانی آب ما کنترلی است راه به جایی نمیبریم. در حکمرانی میگوییم حکمرانی یک عمل اجتماعی است. هر که غیر از این عمل کرد شکست خورد. بنابراین راهحل در حقیقت به طور مشخص بازگشت به اجتماع است. برای حل مسائل آب شما هیچ راهحلی غیر از این ندارید.
جامعه پیرامونی صاحب مساله دریاچه ارومیه
دکتر فصیحی هرندی افزود: آنچه که ما در بحث حکمرانی به طور مشخص واردش شدیم این است که صاحب مسأله را گم کردیم. ما صاحب مسأله را دولت میدانیم یا نظام حاکمیتی، هر چه اسمش را میخواهید بگذارید استانداری، وزارت نیرو، دولت؛ مرتب اینها جابهجا میشود، در حالی که اینها صاحب مسأله نیستند چون شما باید برداشت آب زیرزمینی را کنترل کنید ولی این شما به عنوان دولت نیستند که این کار را میتوانید انجام بدهید، باید خود جامعه به این نتیجه برسد که این برداشت بیش از اندازه از حوضه نباید کرد، چون سد حوضهمان هم زیرزمین است هم روی زمین. آنکه روی زمین است را میبینیم، اما آنکه زیرزمین است و چاه آن را میکشد، نمیبینیم. ما به آنها میگوییم سد حوضه. عمده خشکی دریاچه ارومیه ناشی از زیر زمین است و تا این تغییر رویکرد اتفاق نیفتد ما نمیتوانیم به راهحل پایدار برسیم و این تغییر رویکرد جلب مشارکت جامعه پیرامونی را، باید به وسیله سازوکارهای ایجاد عرضه، ایجاد کرد.
فصیحی هرندی با اشاره به سهم مصرف کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه افزود: از یک طرف به یک کشاورزی میگوییم 40 درصد باید ما سطح زیرکشتمان را کاهش بدهیم، از آن طرف دو تا کار نمیکنیم. یک به زنجیره ارزشی که این کشاورز دارد ایجاد میکند توجه نداریم. مثلاً کارخانه کنساترش را میبینیم اشتغالش را میبینیم، چیزهایی ناپیدا زیاد است. به تمام این زنجیره باید توجه کرد اگر میخواهیم این عدم فشار آبهای زیرزمینی اتفاق بیفتد. دوم اینکه از طرف دیگر باید بقیه بازیگران دیده شوند. مشخصاً ابرشهرهایی که در حوضه دریاچه وجود دارند، اینها دارند توسعه پیدا میکنند با کدام آب؟ به طور مثال میگوییم یکی این سؤال را میپرسد که آیا توسعه تبریز قرار است یک حد یقفی داشته باشد؟ با کدام آب ما داریم توسعه میدهیم. همه حوزههای کشور همین داستان را دارند.
این سیاستگذار حوزه آب با اشاره به عدم وجود نگاه جامع نگر افزود: یک روز مسکن مهر میآید، یک روز انبوهسازی میآید، از آن طرف کمبود مسکن است. این فشار منابع باید یک جایی کنترل شود. بنابراین راهحلهایی که شما مدام برای کسری تأمین آب اقدام میکنید هیچوقت به آن عدد نمیرسید. ضمن اینکه هر چه بیشتر آب میآوریم بیشتر جاذبه ایجاد میکنیم؛ در مورد شهرهایش به یک نحو.
من اگر اشتباه نکنم در حوضه دریاچه ارومیه ما توسعهمان از 360 هزار هکتار به حدود 700 هزار هکتار رسیده است. اینکه دیگر دریاچهای باقی نمیماند، پس دنبال چه هستیم. ولی متهم اصلی فقط کشاورزی نیست، بنابراین شما باید اول برای کشاورزی یک سازوکار ارزش جایگزین ایجاد کنید. دوم نروید بگویید فقط کشاورزی تعطیل، شما کشاورز را نمیتوانید از شغلش منفک کنید، بگویید برو سازنده کفش بشو، کارخانه کفش برات میزنیم. از این مالیخولیایی که ما داریم صنعت میزنیم کشاورز برود، کاری بلد نیست. به من بگوییم تو مهندس دیگر اجازه حرفهای نداری، میتوانی بروی کارخانه چرمسازی کار کنی. خب من بلد نیستم.
کارشناس سابق مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری با اشاره به یکی از بررسی های این مرکز اظهار داشت: نمیدانم آن تحلیل به کجا بالاخره ارسال شد، کسی خواند یا سر از کاغذ خردکن در آورد. مسأله ما اصلاً عملکرد .اتفاقاً اگر برویم آن را بررسی کنیم، خیلی نمره منفیای در عملکرد ندارد، ولی رویکردش اشتباه بوده است. وقتی شما عقلانیتی که دارید صرفاً یک عقلانیت ابزاری است، مرتب فکر میکنید آب کم است، فلان تونل را بزنیم و انتقال آب داشته باشیم نتیجهاش این میشود.
منبع: عصر ایران
کلیدواژه: دریاچه ارومیه احیای دریاچه ارومیه
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۵۲۷۰۱۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
برای تحقق هرچه بیشتر عدالت اجتماعی در کشور چه باید کرد؟
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، یکی از مهمترین موضوعات سیاست های رفاهی در جامعه احساس عدالت اجتماعی بین افراد است. عدالت از مهمترین واژهها در تمدن بشر محسوب میشود و رعایت آن از دیدگاه هر انسان از ضروریترین امور به شمار میآید.
رضا صفری شالی (دانشیار جامعهشناسی دانشگاه خوارزمی) در مقالهای با عنوان «ضرورت بازاندیشی نظری و روشی در شناخت کلان مفهوم عدالت اجتماعی» به این موضوع اشاره میکند که عدالت اجتماعی یکی از دلالتهای مفهوم عدالت است که منظور از آن تقسیم منصفانه منابع بین افراد در یک جامعه است، در این راستا قانون به سطح قابل قبولی از عدالت واقعی باید برسد.
* سه لایه از عدالت با توجه به عدالت اجتماعی
در این مقاله آمده است که لایههای عدالت با توجه به عدالت اجتماعی شامل موارد زیر است:
دسترسی برابر به منابع و فرصتها به لحاظ برقراری زمینه، گستره و دامنۀ آن توجه به اصل استحقاق و ضرورتها توجه به عدالت بازتوزیعی و گسترش چتر حمایتی دولت درخصوص توجه به انواع گروههای هدف، اقشار آسیبپذیر و معلولان (اجتماعی، جسمی و روانی) وجود دارد.* آسیبشناسی عدالت اجتماعی در ایران
به زعم این پژوهشگراز جهت تحقق هرچه بیشتر عدالت اجتماعی در کشور چند نکته زیر را میتوان به عنوان آسیبشناسی عدالت اجتماعی در ایران امروز ذکر کرد:
1 -عدم تعمیق مفهوم عدالت اجتماعی که عبارت است از: عدم ایضاح مفهومی عدالت اجتماعی و تقلیل آن به مصادیق عملی، عدم ارائه تعریف بومی از عدالت اجتماعی، نگرش سطحی، تکسویه و نگاه عامیانه که مفهوم وسیع و همهجانبه را به ابعادی زودگذر و کم اهمیت فرو کاسته است
2 -عدم تبیین و بررسی ارتباط مفهوم عدالت اجتماعی با مفاهیم مرتبط مانند آزادی، حق قانون، امنیت و...
3 -برقراری، گسست و عدم تداوم عدالت اجتماعی در گفتمانهای محافل علمی و دانشگاهی کشور.
او در ادامه مینویسد بررسی گفتمانها حاکی از گسست بینگفتمانی و عدم تداوم گفتمانهای پیشین بوده است، به طوریکه هر یک از گفتمانها برای تکمیل نقایص همدیگر و به صورت مقطعی تثبیت شدهاند، چون صرفاً به یک بُعد از ابعاد عدالت اجتماعی پرداختند و دیگر ابعاد آن را هم در سطح نظریهپردازی و هم در سطح عملی نادیده گرفتند.
* ملاحظات آموزشی و پژوهشی عدالت اجتماعی
صفری شالی در ادامه مینویسد با توجه به موارد بیان شده، مراحل زیر به عنوان ملاحظات آموزشی و پژوهشی عدالت اجتماعی در آینده با درنظرگرفتن چارچوبها و مفاهیم پایۀ عدالت پیشنهاد میشود:
درخصوص معنابخشی دائمی بر تمامی نشانههای عدالت اجتماعی باید به ابعاد عینی و ذهنی عدالت و ابعاد جمعی و فردی عدالت نیز توجه کرد انتخاب حوزه تحقیق عدالت مانند کمّیت یا کیفیت منابع، تخصیص منابع و... باتوجه به کثرتگرایی در حوزههای عدالت انتخاب یکی از وجوه یا شکلهای عدالت براساس نوع منبع انتخاب مقیاس مکانی مورد مطالعه مانند محلی و بومی، منطقهای، استانی، ملی و بینالمللی انتخاب مقیاس زمانی مطالعه و توجه به عدالت بیننسلی انتخاب رشتە مورد بررسی براساس گزینههای قبلی و استفاده از مفاهیم مرتبط با آن در مطالعه مانند مطالعات اخلاقی در بررسی عدالت روانشناسی یا بررسی ساختاری و سیاسی جامعه در عدالت جامعهشناختی و... در نظرگرفتن فرهنگ غالب و مقتضیات اجتماعی و اقتصادی جامعه.* ابعاد عدالت اجتماعی
این پژوهشگر در ادامه بیان میکند که در معنابخشی دائمی بر تمامی نشانههای عدالت اجتماعی باید به ابعاد عینی و ذهنی عدالت و ابعاد جمعی و فردی عدالت نیز توجه کرد. پس ما نمیتوانیم دو قطب حداکثری و یا حداقلی را برای عدالت در نظر داشته باشیم بلکه باید هر دو را به صورت توأمان مدنظر داشته باشیم و در ضمن نمیتوان در عین پرداختن به عدالت اقتصادی از عدالت فرهنگی غافل ماند و یا در عین پرداختن به منافع و مطلوبیتهای اکثریت افراد جامعه، از منافع و خواستههای اقلیت غافل ماند.
اصل نابرابری و در نهایت در اصل بازتوزیع قاعده چتر ایمنی و حمایتی هدف نوعی نگاه دولت رفاهی با سیاستگذاری حداکثری به مکانیزمهای جبرانی میباشدبه زعم صفری شالی درقاعده برابری دسترسی به منابع و فرصتها به فراهم آوردن شرایط برابر و مساوی برای همه تأکید میشود ولی در اصل استحقاق به فراهمآوردن شرایط نابرابر با توجه به شایستگیها و زحمات افراد توجه میشود.
* اصل بازتوزیع قاعده چتر ایمنی و حمایتی
این استاد دانشگاه مینویسد اصل نابرابری و در نهایت در اصل بازتوزیع قاعده چتر ایمنی و حمایتی هدف نوعی نگاه دولت رفاهی با سیاستگذاری حداکثری به مکانیزمهای جبرانی میباشد، بطوریکه در این حالت دولتمردان چتر حمایتی خود را گسترده سازند و افرادی که نتوانستهاند همگام با سایر افراد جامعه حرکت کنند را مورد حمایت قرار دهند. ازاینرو، اقدامات حمایتی دولت در قالب فعالیتهای حمایتی و توانبخشی شامل گروههای مختلف مددجویان و... میشود.
او در این پژوهش مینویسد دولت اقشار آسیبپذیر جامعه را که به دلیل ناتوانی در کسب درآمد مشمول نظام بیمهای نیستند را مورد حمایت خود قرار دهد. لذا، دولت باید با اتخاذ سیاست اجتماعی مناسب با شرایط جامعه، علاوه بر منافع نسل حاضر به منافع نسل آینده هم توجه داشته باشد؛ یعنی در تحقق عدالت، علاوه بر آن که به عدالت جغرافیایی و قشری نسل حاضر پرداخته میشود یعنی به منافع نسل آینده نیز باید توجه شود و ازاینرو دولتمردان در کنار تحقق عدالت برای نسل حاضر، باید نسل آینده را نیز در نظر بگیرند و در چنین شرایطی است که گفتمان عدالت اجتماعی معنای واقعی خود را پیدا میکند.
* سنجش عدالت اجتماعی
بدین ترتیب نتایج پژوهش حاضر درخصوص سنجش عدالت اجتماعی این است که عدالت در ارتباط با مفاهیمی مانند مقایسۀ اجتماعی و احساس محرومیت اجتماعی نمود پیدا میکند، ازاینرو نیاز به روشهای ترکیبی (کیفی و کمّی بصورت توأمان) جهت شناخت ادارک/ احساس و برخورداری از عدالت اجتماعی در جامعه وجود دارد.
حرف آخر اینکه در این راستا روشهای کیفی عمیق پدیدارشناسی معمولا راهی به ذهنیت مخاطبان پیدا میکنند و تجارب زیستۀ افراد و مقتضیات زمانی و مکانی را در نظر میگیرند و میتوانند شاخصهای قابلتوجهی جهت سنجش برای تحقیقات پهن دامنۀ پیمایشی ایجاد کنند و با تلفیق رویکردهای کمّی و کیفی میتوان به شناخت عمیق و جدی از مخاطبان درخصوص عدالت اجتماعی رسید.
انتهای پیام/